İçindekiler
Gelişen teknolojiyle birlikte elektronik atıkların büyük miktarlara ulaştığı bu dönemde sorumluluğu üstlenenlerden biri de ELDAY oldu.
ELDAY (Elektrik ve Elektronik Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi Derneği) kimdir ve amacı nedir?
ELDAY elektrik ve elektronik geri dönüşümün en faydalı şekilde yapılmasını hedefleyen ve bu doğrultuda kurulmuş kar amacı gütmeyen bir dernektir. ELDAY ülkemizde üretim yapan Beyaz Eşya Sektörü’nün öncü kuruluşları; BSH, Vestel, Indesit, Candy Hoover ve Demirdöküm tarafından 2014’te kurulmuştur. ELDAY’ın amacı, sektörün kaynak kullanımını azaltmak ve zararlı maddelerin kullanımından kaçınmak ve yerlerine daha güvenli alternatif maddeleri kullanmaktır. Bu sayede hammadde olarak, kaynak kullanımını azaltıp, geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı arttırmayı hedefler.
ELDAY, AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya) Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; 3 Nisan 2015 tarihinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilerek Türkiye’nin ilk yetkilendirilmiş kuruluşu olmuştur. ELDAY; AEEE Kontrolü Yönetmeliğinde de belirtildiği üzere toplanan atıkların lisanlı tesislerde geri dönüşümünün yapılması ve tüm süreçlerin Bakanlığa raporlanması konusunda çalışmalarını da sürdürmektedir. Ayrıca AEEE konusunda bilinç oluşturmak ve belediyelerle birlikte eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yapmak da ELDAY’ın görevleri arasındadır.
Şu anda 29 üyeye hizmet veren ELDAY, tüm Türkiye’de toplanan AEEE’leri lisanlı tesislere taşıyarak geri dönüşümünü yapacak organizasyonu kurmuştur.
- Elektrik ve elektronik eşya (EEE) nedir?
Evlerde prize takılarak kullanılan tüm eşyalara EEE denir.
- Atık elektrikli ve elektronik eşya (AEEE) nedir?
Ömrünü tamamlamış elektrikli ve elektronik eşyalara AEEE denir.
- Elektronik atıkların Dünya’da ve Türkiye’de durumu nedir?
Dünyada yaklaşık her yıl 50 milyon ton e-atık üretiliyor. Türkiye’de ise her yıl 500bin ton e-atık çıkmakta ve her yıl bu rakam %10 artıyor.
Dünya genelinde e-atıkların;
- %30’unu çamaşır makinesi, fırın, elektrikli süpürge, klima ve kahve makinesi,
- %20’sini buzdolabı,
- %15’ini DVD/VCD, CD çalar ve müzik seti,
- %15’ini bilgisayar, telefon, faks,yazıcı,
- %10’unu televizyon ve diğer
- %10’unu ise monitörler oluşturuyor.
Neden AEEE bu kadar önemli?
Eski ürünlerin kullanımı enerji sarfiyatını arttırırken, atık halini almış EEE’lerin düzgün şekilde geri dönüştürülmemesi kurşun, cıva, brom ve krom gibi zehirli materyallerin salınımına ve insan ve doğa sağlığına zarar vermesine sebep olur.
Küçük bir örnek vermek gerekirse 1 floresanın içerisinde bulunan cıva 30.000 litre suyu kullanılamaz hale getiriyor. Bir çay kaşığının 70’te 1’i civa bile 80bin metrekarelik göldeki suyu kirletip yaşayan balıkların yenmesini engelliyor. 80bin metrekare ise Topkapı Sarayı’nın kapladığı alana eşit.
Eşyalar çevreye zararı sadece kullanırken ya da atık haline geldikten sonrasında vermemektedir. Tüm sektörlerde üretim için kullanılan hammaddenin cevherden elde edilmesi kaynakların azalmasına sebebiyet vermektedir.
1 kg demirin elde edilmesi için 200 kg cevherin çıkarılması ihtiyaç duyulurken 2 kg AEEE geri dönüşüm prosesinden elde edilen demir yeterli olmaktadır.
Cevher kullanımı ile ilgili Türkiye’deki en kapsamlı araştırma Çelik İhracatçıları Birliği tarafından 2014 yılında yapılmıştır. Global Hurda Değerlendirme Raporu’ndaki verilere göre 2012 yılında Türkiye’nin toplam ithalatı 236,5 milyar dolardır. İthal edilen hurda çeliğe ise (kullanılan toplam ithal çeliğin yaklaşık %69.5’u ithal edilmiştir.) toplam 9,4 milyar dolar ödenmiştir. Bu veriler göstermektedir ki toplam ithalatın %4’ünü hurda ithalatı oluşturmaktadır. Öte yandan Birleşmiş Milletler Üniversitesinin “2014 Global e-Atık İzleme Raporu”na göre Türkiye elektronik atık üretiminde 503 bin ton ile 17. sırada. Yani toplanamayan ve kayıt altına alınamayan atıklar nedeniyle ekonomide kayıp yaşanmaktadır.
Ulusal ve uluslararası standartlara uygun geri dönüşüm nasıl gerçekleştiriliyor?
2014 yılı verilerine göre; Türkiye’de ömrü tamamlanan elektrikli ve elektronik eşyaların miktarı 503 bin ton olarak hesaplandı. ELDAY; kişi başına 6,5 kilogram atık elektrikli ve elektronik eşya ile 184 ülke arasında 17. sırada yer alan Türkiye’de, çevreye zarar vermeden ulusal ve uluslararası standartlarda geri dönüşüm yapılabilmesi için aldığı yetkiyle çalışmalara başladı. Buna göre ELDAY İktisadi İşletmesi, elektrikli ve elektronik atıkların standartlara uygun bir şekilde geri dönüşümünü sağlayarak söz konusu atıkların içeriğinde bulunan; civa, kuşun, fosfor, CFC gazı gibi zararlı maddeleri ayrıştırarak bertaraf edecek; demir, bakır, alüminyum, plastik gibi malzemeleri de dönüştürerek ekonomiye kazandıracak.
ELDAY kimlerle işbirliği yapar?
Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş olan ELDAY:
- Tüketiciler
- Elektrikli ve Elektronik Eşya (EEE) üreticileri ve dağıtıcıları
- Belediyeler
- İşleme Tesisleri
ELDAY’dan hizmet alan üreticiler arasında sektördeki ürünlerin yaklaşık %60 kadarını piyasaya süren Elektrikli ve Elektronik eşya üreticileri yer almaktadır.
Osmangazi,Mudanya,Muratpaşa,İnegöl,Üsküdar,Konak Belediyeleri ve Sivil Toplum Kuruluşları, okullar ile de işbirliği halinde olan ELDAY e-atık bilincini toplumun her kesimine yaymayı hedefliyor.
Türkiye’de sistem nasıl çalışıyor?
Yönetmelik’e göre atıkların 2 tane toplanma noktası vardır: Belediyeler ve dağıtıcılar. Yurtdışında toplanma sürecinin en büyük aktörü Belediyelerdir. Almanya örneğinde mahalle aralarında getirme merkezleri kurulmuştur. Atığını bu noktalara getirmeyen tüketicilere cezalar kesilmektedir.
31.12.2014 yılında yayınlanan Atık Getirme Merkezi Tebliğine göre 2016 ile 2018 yılları arasında ülkemizdeki bütün belediyelerin Atık Getirme Merkezi kurması gerekmektedir. Ancak şu ana kadar kurulan merkez sayısı 10 adedi bulmamıştır. Belediyelerin kurması gereken 1. sınıf atık getirme merkezinde istenen yönetim binası, kantar, giriş kontrol noktası, asgari 1.000 m2 alan gibi zorunluluklar bunların genelde şehir dışında merkezi olmayan yerlerde kurulmasına neden olacaktır.
Vatandaşın kendi inisiyatifiyle AEEE’lerini buraya bırakması için ciddi bir eğitim ve bilinç düzeyinin haricinde lojistik imkanlar gerekecek bu da sistemin işleyişinde oluşabilecek güçlüğü gözler önüne sermektedir.
Öte yandan üretici yükümlülüklerinin 2013 yılı itibariyle başlaması ancak sistemin asıl atık kaynağı olacak olan Belediye getirme merkezlerinin ancak 2016 sonu itibariyle işlevsel olması üreticileri hedeflere ulaşabilmek için üstün bir çaba sarf etmesine yol açmıştır. Şu ana kadar olan AEEE toplamalarının hemen tamamını üretici servisleri vasıtasıyla yapılmıştır. Atığın evden çıkarılmasının teşviği için üreticiler ‘’eskiyi getir, yeniyi götür’’ kampanyaları düzenlemektedirler. Atığı teslim alan servis ve bayilerde biriken atıklar ELDAY organizasyonu tarafından alınarak lisanslı işleme tesislerinde geri dönüşümü yapılmaktadır.
Var olan sistemle bir senedir atık toplanmaktadır. Ancak tüketici davranışları gereği sistemin sürdürülebilirliği pek mümkün görünmemektedir. Yapılan kampanyalar 6 kategorinin sadece 3’ünde etkili olmaktadır ve bu etkinin de zamanla azalacağı görülmektedir. Bu nedenle biran önce belediyeler tarafından Atık Getirme Merkezleri kurulmalı ve vatandaşlar buraya yönlendirilmelidir.
Türkiye’de sistemin en büyük atık sahibi olan son bir grup daha vardır. Sokak toplayıcıları ve lisanssız işleme tesisleri kayıt dışı olarak atık toplamakta ve insan sağlığına ve doğaya ciddi derece zarar vermektedirler. Buradaki atıkların kayıt altına alınması ve lisanssız tesislerde geri dönüşümün engellenmesi gerekmektedir.
tarafından verilmektedir.